اسطوخودوس يا اسطوقدوس يا لاواندولا (به انگليسي: Lavandula يا lavender) سرده‌اي مشتمل از ۲۵ تا ۳۰ گونه مختلف از دسته گياهان گل‌دار و از خانواده نعناعيان است. اسطوخودوس گل‌هاي كوچك خوشه‌اي آبي يا قرمز سير تا بنفش دارد و ارتفاعش در حدود ۳۰ تا ۶۰ سانتيمتر است. اسطوخودوس گياهي است چند ساله به شكل بوته كوچك به بلندي نيم متر، بسيار پرشاخه، ساقه‌هاي آن چهارگوشه، برگ‌هاي آن دراز، متقابل، پوشيده از كرك سفيد پنبه‌اي. برگ‌هاي آن‌كه در بهار ظاهر ميشود به رنگ بنفش تيره به‌صورت گل موسكاري است.
اسطوخودوس داراي برگ‌ها و كرك‌هاي معطر است. از كليه قسمت‌هاي اين گياه مخصوصاً شاخه‌هاي برگ‌دار آن بوي قوي و مطبوع استشمام مي‌گردد. ظاهر زيبايي كه گياه پس از گل دادن پيدا مي‌نمايد باعث ميشود در بعضي نواحي و در پارك‌ها و مناطق گردشگري اقدام به پرورش آن به‌عنوان يك گياه زينتي گردد. قسمت مورداستفاده اين گياه سرشاخه‌هاي برگ‌دار و گل‌دار آن است كه علاوه بر مصارف درماني، اسانسگيري به عمل مي‌آيد. اسطوخودوس گياهي چند ساله بوده و به‌صورت ۸ تا ۱۰ ساله كشت ميشود و در برخي اوقات تا ۲۰ سال نيز دوام مي‌آورد.
نام‌هاي ديگر گياه اسطوخودوس عبارت‌اند از: خير دشتي، انسالارواح، لاوند، ممسكالارواح، ضُرم، زغليل، رزالذهب، خيري، خرام، خرامي، آلاله تلخ، گل‌لاوند، شاه‌اسپرم رومي. همچنين در فارسي اسطوقدوس، فرانسه lavande، انگليسي lavender و لاتين lavandestaechas ناميده ميشود. كلمه لاواند از ريشه كلمه لاتين لاوار به معناي شوينده و پاك‌كننده است، مردم اروپا در گذشته از اسطوخودوس براي شستشوي بدن استفاده مي‌كردند.
اسطوخودوس يكي از خوشبوترين گياهان دارويي در دنيا بوده و در مناطق مختلف و وسيعي از جهان براي مصارف گوناگون كشت ميشود، ايران، چين، كانادا، هند كشورهايي هستند كه اين گياه به‌صورت خودرو يافت ميشود. اسطوخودوس در صنايع گوناگوني مورداستفاده قرار مي‌گيرد. براي مثال از اين گياه در اسانسگيري براي ساخت عطر و لوازم بهداشتي و آرايشي، صابون، شامپو، خوشبوكننده و اودكلن بهره مي‌برند، اسانس اين گياه به دليل تركيب‌هاي خاصي كه دارد به‌عنوان يك ضدباكتريايي قوي عمل مي‌كند.
گياه اسطوخودوس بعد از گل دادن ظاهري بسيار زيبا پيدا مي‌كند و مزارع كاشت اسطوخودوس در زمان گلدهي جاذبه گردشگري شده و علاقه‌مندان زيادي را به خود جذب مي‌كند اين زيبايي در تصاوير اين مطلب جلوه مي‌كند. اين گياه به دليل ظاهر زيبا و عطر فوق‌العاده‌اش در برخي مناطق به‌عنوان گياهي زينتي كاشته ميشود. اسطوخودوس در برخي نقاط دنيا به‌صورت خودرو رشد مي‌كند، جنوب فرانسه، مناطق مديترانه و تورنتو مناطقي هستند كه اين گياه به‌وفور يافت ميشود. اسطوخودوس گياهي چند ساله و هميشه سبز به ارتفاع ۰٫۵ متر با برگ‌هاي دراز سبز رنگ و پوشيده از كرك‌هاي سفيد است، طعم آن تلخ بوده و دمنوش آن خواص بسياري دارد. اسانس اين گياه زرد مايل به سبز بوده، گل‌هاي اين گياه جاذب زنبورعسل بوده و عسل مرغوبي از آن توليد ميشود.
كاشت بذر اسطوخودوس
اسطوخودوس به سه روش تكثير ميشود: ۱) كاشت بذر ۲) قلمه گرفتن ۳) خوابانيدن.
قلمه گرفتن يكي از راه‌هاي رايج براي تكثير اين گياه بوده كه در فصل پاييز يا اوايل بهار از سرشاخه‌هاي نيمه چوبي اقدام به گرفتن قلمه مي‌كنند و در طول پاييز و زمستان داخل بستر ماسه‌اي و با تخلخل بالا قرار مي‌دهند. قلمه‌ها معمولاً در شرايط دمايي مناسب بعد از ۳ تا ۴ ماه ريشه مي‌زنند و بعدازاين مدت آنها را به محل اصلي كاشت منتقل مي‌كنند. اسطوخودوس به‌صورت چند ساله و در اكثر مناطق ايران قابل‌كشت به‌صورت خانگي و تجاري است. گلدان انتخابي براي كاشت اسطوخودوس بايد عمقي حداقل ۱۵ سانتي‌متري داشته باشد. بذر اسطوخودوس معمولاً بين ۱۲ تا ۴۰ روز بستگي به دما و شرايط كاشت جوانه مي‌زنند، دماي جوانه‌زني بذر اسطوخودوس ۲۱ تا ۲۵ درجه بوده و دماي رشد ۲۸ تا ۳۵ درجه مناسب است. بذرهاي اسطوخودوس را قبل از كاشت به مدت ۲۴ ساعت داخل آب خيس نماييد و سپس در خاك مناسب بكاريد.
براي كاشت خانگي بذرها را بهار و بعد از رفع كامل سرما بكاريد. بذر اين گياه را مي‌توانيد ابتدا داخل گلدان كوچك يا ليوان يك‌بار مصرف و سيني نشاء در عمق ۱٫۵ تا ۳ سانتي‌متري بكاريد و بعد از رسيدن به طول ۵ تا ۱۰ سانتيمتر به گلدان يا زمين اصلي منتقل كنيد. يا اينكه بذرها را به‌صورت مستقيم در عمق ۵ سانتي‌متري در گلدان و زمين اصلي بكاريد كه در اين صورت نياز به جابجايي نداشته و تلفات كمتر است. خاك مناسب براي كاشت بذر اسطوخودوس بايد نيمه سبك و داراي زهكشي مناسب باشد تركيب خاك رس و ماسه مناسب است. براي كاشت گلداني تركيب كوكوپيت و پرليت يا پيت ماس و كمپوست براي كاشت بذر مناسب است.
براي كاشت در باغچه و مزرعه ابتدا خاك را به عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتيمتر زيرورو كنيد و با كود حيواني پوسيده يا كمپوست مخلوط كنيد. سپس گياهان آماده‌شده و نشاء شده از قبل را به‌صورت رديفي كشت كنيد، فاصله بين هر دو بوته را ۵۰ تا ۶۰ سانتيمتر و هر دو رديف را ۵۰ تا ۷۰ سانتيمتر در نظر بگيريد. تا قبل از جوانه‌زني بذر بستر كشت هميشه بايد مرطوب باشد ولي در غرق آبي نيازي نيست. براي تسريع در جوانه‌زني بذرها مي‌توانيد بر روي بستر كشت يك مشما شفاف بياندازيد. توجه كنيد كه با اين كار دما زير مشما بالا مي‌رود و درصورتي‌كه هوا خيلي گرم باشد از انجام اين كار پرهيز كنيد و تنها مراقب باشيد كه خاك خشك نشود.
كاشت مستقيم بذر اسطوخودوس در فضاي باز مشكلاتي دارد، از قبيل بارندگي شديد و شستشوي بذرها. به همين دليل توصيه ميشود ابتدا بذرها را به‌صورتي كه بالا گفته شد نشاء كنيد و سپس به محل اصلي منتقل كنيد. علف‌هاي هرز را از همان ابتدا حذف كنيد، وجود علف هرز باعث رقابت در جذب مواد مغذي خاك ميان اسطوخودوس و علف هرز ميشود و باعث كاهش مواد دريافتي موردنياز اسطوخودوس و كم شدن اسانس و عطر گياه ميشود. اسطوخودوس گياهي كم‌توقع هم به آب و هم به خاك است، در خاك‌هاي فقير و كم آب رشد خوبي داشته و در خاك‌هاي رسي ماسه‌اي و نيمه سنگين براي كاشت در باغ و مزرعه خوب رشد مي‌كند.
اسطوخودوس به شوري آب تا حدي مقاوم است و هنگامي‌كه گياه به رشد كامل رسيد مي‌توان با آب شور آبياري نمود. اسطوخودوس گياهي چند ساله است و معمولاً ۸ تا ۱۰ ساله كشت ميشود در نتيجه بايد محلي را براي كاشت انتخاب نمود كه گياه در اين مدت درآنجا باقي بماند و زمين شخم نخورد يا آب‌گرفتگي نشود. اسطوخودوس در سال اول رشد محدودي دارد و كند رشد است. براي داشتن بوته‌هاي زيبا و خوش‌فرم بايد اقدام به هرس سالانه در فصل پاييز نمود. هرس علاوه بر ايجاد بوته‌هاي كپه‌اي و گرد و زيبا، رشد طولي گياه را محدود كرده و به رشد عرضي و تراكم بوته‌ها كمك مي‌كند. مقدار برداشت اسطوخودوس خشك از هر بوته در سال پنجم كاشت ۵۰۰ گرم بوده كه برداشت معمولاً اوايل تير تا اواسط تابستان اتفاق مي‌افتد. اسطوخودوس بستر خيس را دوست ندارد، بهتر است هنگامي‌كه خاك خشك شد اقدام به آبياري نمود.
خاك مناسب براي كاشت اسطوخودوس بايد PH بين ۶ تا ۸ داشته باشد كه براي كاشت تجاري و ابعاد وسيع بهتر است رعايت شود و مي‌توان با افزودن آهك به خاك به اين عدد دست يافت. هنگام آبياري توجه شود كه برگ‌ها خيس نشوند، اسطوخودوس مستعد قارچ برگ هستند. توصيه ميشود كه اين گياهان از گردش خوب هوا برخوردار باشند. گياهان بايد بسته به گونه آنها در فاصله ۶۰ تا ۹۰ سانتي‌متري از هم كاشته شوند. گل‌هاي اسطوخودوس را با ساقه برداشت و دسته‌بندي و اقدام به خشك‌كردن مي‌كنند، بعد از باز شدن چند شكوفه اقدام به برداشت كنيد، اين كار بايد بعد از خشك شدن شبنم صبحگاهي و قبل از گرماي روز انجام پذيرد.
راه‌هاي ديگر تكثير گياه اسطوخودوس
يكي از راه‌هاي ديگر تكثير اسطوخودوس تقسيم گياه مادري است كه در پاييز يا زمستان انجام ميشود، در اين روش در اواخر پاييز يا اوايل بهار گياه را به‌طور كامل از خاك خارج نموده و اقدام به تقسيم آن به دو يا سه قسمت مي‌كنند به‌طوري‌كه در هر قسمت ريشه و ساقه باشد سپس اقدام به كاشت آنها در محل موردنظر با فواصل ۶۰ تا ۸۰ سانتيمتر مي‌كنند. اين روش را معمولاً بر روي گياهان سه ساله انجام مي‌دهند. گياه كامل اسطوخودوس تحمل سرما و دماي تا -۲۰ درجه را در فصل زمستان دارد ولي در فصل بهار و رشد و گلدهي به سرما كمي حساس بوده و ممكن است آسيب ببيند ازاين‌رو بايد در مناطقي كشت شود كه بهار و تابستان سرما وجود نداشته باشد. كاشت اسطوخودوس در مناطق نيم‌سايه و با نور كم از مقدار اسانس گل‌ها مي‌كاهد. اين گياه رطوبت زياد را دوست ندارد و آبياري زياد نيز باعث كاهش اسانس توليد ميشود.
نحوه مصرف گياه اسطوخودوس
يك قاشق خشك‌شده اين گياه (سرشاخه يا گل) را در قوري همراه با آب ريخته و همانند چاي سياه به مدت ۱۵ دقيقه دم كنيد. استفاده از ظرف‌هاي مخصوص و ليوان‌هاي دمنوش نيز مناسب است. طعم اين دمنوش شايد خيلي به طبع ما خوش نيايد ولي در ادامه به خواص دارويي آن مي‌پردازيم كه بايد به آن توجه نمود.
خواص دارويي و فوايد گياه اسطوخودوس
اسطوخودوس گياهي دارويي است در نتيجه خواص بي‌شماري دارد كه در ادامه فقط به آنها اشاره مي‌كنيم:
داروي مناسب براي بي‌خوابي ناشي از خستگي جسمي، فكري و اضطراب
رفع فراموشي و تقويت حافظه
معالجه ضعف اعصاب
درمان‌كننده رماتيسم، آرتروز و نقرس
از بين برنده افسردگي و غم و اندوه
تنظيم تپش قلب
درمان سرماخوردگي به دليل داشتن آنتي‌بيوتيك و اثر ضدعفوني‌كنندگي
بهبود زكام و سرفه، سينوزيت، آنفولانزا
درمان خواب‌رفتگي دست‌وپا
درمان بيماري‌هاي مجاري ادرار
درمان زردي و رفع حالت تهوع و سرگيجه
تقويت‌كننده سلول‌هاي مغز و درمان ميگرن
كاهش تب و حرارت بدن
كاهش التهاب و تورم دستگاه تنفسي
درمان اسپاسهاي عضلاني
پاك‌سازي كبد و درمان اختلالات كبدي
درمان بيماري‌هاي گوارشي و سوءهاضمه
در برخي موارد مصرف اسطوخودوس توصيه نمي‌شود:
افرادي كه صفراوي مزاج هستند از مصرف آن پرهيز كنند يا همراه با سكنجبين مصرف كنند.
براي خريد بذر اسطوخودوس به فروشگاه بذر ظرافت مراجعه فرماييد.
همچنين از راه‌هاي زير نيز مي‌توانيد محصولات ما را ملاحظه و خريد نماييد:
۱- مراجعه به صفحه اينستاگرامي به آدرس:
https://www.instagram.com/zerafat.shop/
۲- مراجعه به كانال تلگرامي به آدرس:
۳- تماس با شماره موبايل: ۰۹۱۳۵۵۵۵۸۳۳
